Main Article Content

  • José Ignacio Canudo
José Ignacio Canudo
N.º 16, Artículos, pages 17-34
Accepted: May 12, 2015

Abstract

El Maastrichtiense continental del noreste de Huesca contiene una rica y diversa fauna de tetrápodos continentales que ha sido investigada por la Universidad de Zaragoza en los últimos años. Su importancia
radica en que son los yacimientos más modernos de Europa con dinosaurios, además documentan la paleobiodiversidad de los tetrápodos en los últimos miles de años del Cretácico en esta parte del mundo, poco antes de la extinción del Cretácico-Paleógeno. Es destacable que se han descrito dos nuevos
dinosaurios hadrosaurios (Arenysaurus ardevoli y Blasisaurus canudoi), dos nuevos Crocodilia (Arenysuchus gascabadiolorum y Allodaposuchus subjuniperus), además de una diversa fauna de dinosaurios terópodos y uno de los registros de saurópodos más moderno del mundo. El Pirineo de Huesca es uno de los lugares clave a nivel mundial para estudiar la extinción de los dinosaurios.

Article Details

References

BARCO, J. L., L. ARDÈVOLy J. I. CANUDO(2001). Descripción de los primeros rastros asignados a Hadrosauridae (Ornithopoda, Dinosauria) del Maastrichtiense de la Península Ibérica (Areny, Huesca). Geogaceta, 3: 235-238.

BLAIN, H. A., J. I. CANUDO, G. CUENCA-BESCÓSy N. LÓPEZ-MARTÍNEZ(2010). Amphibians and squamates from the latest Maastrichtian (Upper Cretaceous) of Blasi 2 (Huesca, Spain). Cretaceous Research, 31: 433-446.

CANUDO, J. I. (2001). Descripción de un fragmento proximal de fémur de Titanosauridae (Dinosauria, Sauropoda) del Maastrichtiense superior de Serraduy (Huesca). En Actas de las XVII Jornadas de la Sociedad Española de Paleontología. Los fósiles y la paleogeografía (Albarracín, 2001). Albarracín, 1: 255-262.

CANUDO, J. I. (2004). El caso del dinosaurio hadrosaurio de Arén (Huesca): ¿muerte accidental o asesinato? Naturaleza Aragonesa, 13: 4-14.

CANUDO, J. I. (2012). Research on fossil vertebrates and its application as cultural tourism in Aragón (Spain). Virtual Archeology Review, 3 (5): 28-32.

CANUDO, J. I., X. PEREDA-SUBERBIOLAy N. LÓPEZ-MARTÍNEZ (2000). Los dinosaurios del Maastrichtiense superior de Huesca y su importancia en el estudio de la extinción del límite Cretácico / Terciario. Geo-Temas, 1 (2): 339-342.

CANUDO, J. I., y G. CUENCA-BESCÓS(2004). La extinción de los dinosaurios: lo que puede aportar el registro paleontológico español. En Libro Homenaje a Emiliano Aguirre: 119-127. Museo Arqueológico. Alcalá de Henares.

CANUDO, J. I., J. L. BARCO, P. CRUZADO-CABALLERO, G. CUENCA-BESCÓS, J. I. RUIZ-OMEÑACA y R. ROYO-TORRES (2005a). Evidencias de predación de dinosaurios terópodos en el Maastrichtiense superior, Cretácico superior de Arén (Huesca). Lucas Mallada, 12: 29-58.

CANUDO, J. I., J. L. BARCO, G. CUENCA-BESCÓS, J. I. RUIZ-OMEÑACA y P. CRUZADO, (2005b). Guía de los yacimientos de Arén. Prames-Diputación General de Aragón, Departamento de Educación Cultura y Deportes. Zaragoza. 35 pp.

CANUDO, J. I., P. CRUZADO-CABALLEROy M. MORENO-AZANZA(2005c). Possible theropod predation evidence in hadrosaurid dinosaurs from the Upper Maastrichtian (Upper Cretaceous) of Arén (Huesca, Spain). Kaupia. Darmstädter Beiträge zur Naturgeschichte, 14: 9-13.

CRUZADO-CABALLERO, P. (2012). Restos directos de dinosaurios hadrosáuridos (Ornithopoda, Hadrosauridae) del Maastrichtiense superior (Cretácico superior) de Arén (Huesca). Tesis doctoral presentada en la Universidad de Zaragoza. 403 pp.

CRUZADO-CABALLERO, P., J. I. CANUDO y J. I. RUIZ-OMEÑACA (2005). Nuevas evidencias de la presencia de hadrosaurios lambeosaurinos (Dinosauria) en el Maastrichtiense superior de la Península Ibérica (Arén, Huesca). Geogaceta, 38: 47-50.

CRUZADO-CABALLERO, P., J. I. RUIZ-OMEÑACA y J. I. CANUDO (2010a). Evidencias de la coexistencia de hadrosaurinos y lambeosaurinos en el Maastrichtiano superior de la Península Ibérica (Arén, Huesca, España). Ameghiniana, 47 (2): 153-164.

CRUZADO-CABALLERO, P., X. PEREDA-SUBERBIOLA y J. I. RUIZ-OMEÑACA (2010b). Blasisaurus canudoi gen. et sp. nov., a new lambeosaurine dinosaur (Hadrosauridae) from the latest Cretaceous of Arén (Huesca, Spain). Canadian Journal of Earth Sciences, 47 (12): 1507-1517.

CRUZADO-CABALLERO, P., E. PUÉRTOLAS-PASCUAL, J. I. CANUDO, D. CASTANERA, J. M. GASCA y M. MORENO-AZANZA (2012). New hadrosaur remains from the Late Maastrichtian of Huesca (NE Spain). Fundamental, 20: 45-48.

CRUZADO-CABALLERO, P., J. I. CANUDO, M. MORENO-AZANZA y J. I. RUIZ-OMEÑACA (2013). New material and phylogenetical position of Arenysaurus ardevoli, a lambeosaurine dinosaur from the Late Maastrichtian of Arén (northern Spain). Journal of Vertebrate Paleontology, 33 (6): 1376-1384.

CRUZADO-CABALLERO, P., J. I. RUIZ-OMEÑACA, R. GAETE, V. RIERA, O. OMS y J. I. CANUDO (2014). A new hadrosaurid dentary from the latest Maastrichtian of the Pyrenees (North of Spain) and the high diversity of the duck-billed dinosaurs of the Ibero-Armorican Realm at the very end of the Cretaceous. Historical Biology, 26 (5): 619-630.

DALLA-VECCHIA, F. M. (2009). European hadrosauroids. En CAS (eds.), Actas de las IV Jornadas Internacionales sobre Paleontología de Dinosaurios y su entorno: 45-74. Colectivo Arqueológico y Paleontológico de Salas. Salas de los Infantes.

GALOBART LORENTE, À. (2010). El Prepirineo concebido como museo paleontológico. En J. A. Gámez Vintaned (ed.), XI Jornadas Aragonesas de Paleontología “La Paleontología en los museos”. Homenaje al profesor Eladio Liñán Guijarro: 95-109. IFC. Zaragoza.

GALOBART, À., J. LE LOEUFF y J. I. CANUDO (2006). Història de les troballes de dinosaure als Pirineus. En B. Vila y J. Marmi (eds.), Els dinosaures dels Pirineus: 26-37. Zenobita Edicions. Barcelona.

LÓPEZ-MARTÍNEZ, N. (2000). Eggshell sites from the Cretaceous-Tertiary transition in South-Central Pyrenees (Spain). En A. M.ª Bravo y T. Reyes (eds.), First International symposium on Dinosaur eggs and babies. Extended abstracts: 95-115. Isona i Conca Dellà.

LÓPEZ-MARTÍNEZ, N. (2003). Dating dinosaur oodiversity: Chronostratigraphic control of Late Cretaceous oospecies succession. Palaeovertebrata, 32 (2-4): 120-148.

LÓPEZ-MARTÍNEZ, N., J. I. CANUDOy G. CUENCA(1999). Latest Cretaceous eggshells from Arén (southern Pyrenees, Spain). En First international symposium on Dinosaur eggs and babies (Isona i Conca Dellà): 35-36. Isona i Conca Dellà.

LÓPEZ-MARTÍNEZ, N., J. I. CANUDO, L. ARDÈVOL, X. PEREDA-SUBERBIOLA, X. ORUE-ETXEBARRÍA, G. CUENCA-BESCÓS, J. I. RUIZ-OMEÑACA, X. MURELAGA y M. FEIST (2001). New dinosaur sites correlated with Upper Maastrichtian pelagic deposits in the Spanish Pyrenees: Implications for the dinosaur extinction pattern in Europe. Cretaceous Research, 22: 41-61.

MARMI, J. (2006). Museums, entitats i centres de recerca relacionats amb l’estudi i la divulgació dels dinosaures dels Pirineus. En B. Vila y J. Marmi (eds.), Els dinosaures dels Pirineus: 110-118. Zenobita Edicions. Barcelona.

MORENO-AZANZA, M., B. BAULUZ, J. I. CANUDO, E. PUÉRTOLAS-PASCUAL y A. G. SELLÉS (2014). A re-evaluation of aff. Megaloolithidae eggshell fragments from the uppermost Cretaceous of the Pyrenees and implications for crocodylomorph eggshell structure. Historical Biology, 26 (2): 195-205.

MURELAGA, X., y J. I. CANUDO (2005). Descripción de los restos de quelonios del Maastrichtiense superior de Arén y Serraduy (Huesca). Geogaceta, 38: 51-54.

OMS, O., y J. I. CANUDO (2004). Datación magnetoestratigráfica de los dinosaurios del Cretácico terminal (Maastrichtiense superior) de Arén (Huesca, Unidad Surpirenaica Central). Geo-Temas, 6 (5): 51-54.

PEREDA-SUBERBIOLA, X., J. I. CANUDO, J. COMPANY, P. CRUZADO-CABALLERO y J. I. RUIZ-OMEÑACA(2009a). Hadrosaurids from the latest Cretaceous of the Iberian Peninsula: news interpretations. Journal of Vertebrate Paleontology, 29 (3): 946-951.

PEREDA-SUBERBIOLA, X., J. I. CANUDO, P. CRUZADO-CABALLERO, J. L. BARCO, N. LÓPEZ-MARTÍNEZy J. I. RUIZ-OMEÑACA(2009b). The last hadrosaurid dinosaurs of Europe: a new lambeosaurine from the uppermost Cretaceous of Arén (Huesca, Spain). Comptes Rendus Palevol, 8: 559-572.

PRIETO-MÁRQUEZ, A., F. M. DALLA-VECCHIA, R. GAETE y À. GALOBART(2013). Diversity, relationships, and biogeography of the Lambeosaurine dinosaurs from the European Archipelago, with description of the new Aralosaurin Canardia garonnensis. Plos One, 8 (7): e69835.

PUÉRTOLAS-PASCUAL, E., J. I. CANUDO y P. CRUZADO-CABALLERO (2011). A new Crocodylian from the Late Maastrichtian of Spain: Implications for the initial radiation of Crocodyloids. Plos One, 6 (6): e20011.

PUÉRTOLAS-PASCUAL, E., P. CRUZADO-CABALLERO, J. I. CANUDO, M. MORENO-AZANZA, J. M. GASCA, D. CASTANERAy J. PARRILLA(2012a). A new specimen of Allodaposuchus sp. (Eusuchia) from the Late Maastrichtian of Spain (Serraduy, Huesca). Fundamental, 20: 199-202.

PUÉRTOLAS-PASCUAL, E., P. CRUZADO-CABALLERO, J. I. CANUDO, J. M. GASCA, M. MORENO-AZANZA, D. CASTANERA, J. PARRILLAy L. EZQUERRO (2012b). Nuevos yacimientos de vertebrados del Maastrichtiense superior (Cretácico superior) de Huesca (España). Geo-Temas, s. p.

PUÉRTOLAS-PASCUAL, E., J. I. CANUDO y M. MORENO-AZANZA (2014). The eusuchian crocodylomorph Allodaposuchus subjuniperus sp. nov., a new species from the latest Cretaceous (Upper Maastrichtian) of Spain. Historical Biology, 26 (1): 91-104.

TORICES HERNÁNDEZ, A. (2007). Los dinosaurios terópodos del Cretácico superior de la Cuenca Surpirenaica. Tesis presentada en la Universidad Complutense de Madrid. 409 pp.

TORICES, A., J. I. RUIZ-OMEÑACA, J. I. CANUDO y N. LÓPEZ-MARTÍNEZ (2004). Nuevos datos sobre los dinosaurios terópodos (Saurischia: Theropoda) del Cretácico superior de los Pirineos sur-centrales (Huesca y Lleida). Geo-Temas, 6 (5): 71-74.

TORICES, A., P. CURRIE, J. I. CANUDOy X. PEREDA-SUBERBIOLA(2015). Theropod dinosaurs from the Upper Cretaceous of the south Pyrenean zone. Acta Palaeontologica Polonica [en prensa].

VILA, B., À. GALOBART, J. I. CANUDO, J. LELOEUFF, J. DINARÉS-TURELL, V. RIERA, O. OMS, T. TORTOSA y R. GAETE (2012). The diversity of sauropod dinosaurs in the latest Cretaceous of southwest of Europe. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 350: 19-38.

VILA, B., O. OMS, V. FONDEVILLA, R. GAETE, À. GALOBART, V. RIERA y J. I. CANUDO (2013). The latest succession of dinosaur tracksites in Europe: Hadrosaur ichnology, track production and palaeoenvironments. Plos One, 8 (9): e72579.